با سلام و احترام فراوان به محضر تمام معلمان و مربیان محترم.

اینجانب پس از سالها نشستن در کلاس هاى درس و استفاده از محضر معلّمان بسیار، به این نتیجه رسیدم که تعداد قابل توجّهى از آموزگاران ما، هیچ اطّلاعى درباره «بد تدریس کردن» ندارند و اصول و قواعد آن را نمى ‏دانند. به همین دلیل و از ترس اینکه نکند فضاهاى آموزشى ما دچار یکنواختى و کسالت شوند، راهکارهاى کلاسدارى متنوّع ‏تر و جدیدتر را در قالب 20 نکته به تحریر در آوردم. به این امید که مورد توجه و استفاده قرار گیرد. نکته ‏هاى مورد نظر به این شرح است:

1. به محض ورود به کلاس، وارد بحث درسى شوید و هیچ زمانى را براى آمادگى ذهنى شاگردان در نظر نگیرید. مگر به شما ربطى دارد که ذهن شاگرد هنوز درگیر مسائل ساعت قبل یا زنگ تفریح است؟ شما باید از لحظات ساعت درسى استفاده کنید و خواندن شعر، روایت، بیان یک حکایت یا چیزهایى از این دست، دقایقى از کلاس را مى‏گیرد. اهمیتى ندارد که بیان چنین مطالبى تا چه حد در آمادگى شاگرد و تمرکز حواس او براى درس، مؤثر است.

2. هرگز روش تدریس خود را تغییر ندهید و همواره از همان روش سخنرانى و توضیحى استفاده کنید. لزومى ندارد که با استفاده از روشهاى دیگر تدریس، تنوع ایجاد نمایید و بنابر «قانون شدّت» (1) با ایجاد هیجان در کلاس، سطح یادگیرى شاگردانتان را بالا ببرید و از مقدار فراموش شدن درس بکاهید. مثلاً براى تدریس درس «جانوران» آنها را براى گردش علمى به موزه جانورشناسى یا باغ وحش نبرید که حیوانات را از نزدیک ببینند و جزئیات مسائل درسى را «مشاهده» کنند و براى شما گزارش از مشاهدات خود بنویسند؛ بلکه به عکسهاى کتاب درسى در این رابطه اکتفا کنید و باز هم به همان روش توضیحى و سخنرانى که خودتان بیان درس را به عهده دارید، تکیه نمایید.

3. احتیاجى نیست که هنگام تدریس، گاهى شاگردانتان را درگیر مطلب کنید و از آنها سؤالاتى بپرسید تا در مسیر درس، تعاملى ایجاد شود. اهمیتى ندارد که سخن گفتن یک جانبه معلم، خستگى و کسالت مى‏آورد و از ضریب یادگیرى شاگرد مى‏کاهد. مهم این است که حجم مورد نظر کتاب را تدریس کنید؛ نه اینکه شاگردان چه درصدى از مطالب را دریافت کرده و آموخته‏اند.

4. اگر شاگردى سؤالى پرسید، توجهى به این مسئله نداشته باشید که جواب دادن به این سؤال در وسط درس، ممکن است مسیر تدریس را تغییر دهد و مدیریت زمان از دستتان خارج شود. نه تنها آن سؤال را (بدون در نظر گرفتن شرایط) پاسخ دهید، بلکه سؤالات دیگرى را هم که در ادامه براى سایر شاگردان پیش مى‏آید، بى جواب نگذراید. به آنها نگوئید که سؤالات را یادداشت کنند و در زمان مخصوصى که از قبل در طرح درستان در نظر گرفته‏اید، بپرسند.

5. در هنگام تدریس، توجهى به روحیه حاکم بر کلاس نداشته باشید؛ مثلاً اگر ساعت قبل یا بعد، امتحانى برگزار شده یا قرار است برگزار شود و شاگردان در ناراحتى یا اضطراب حاصل از آن هستند، هیچ صحبتى در این باره نکنید و براى خارج شدن از این حالت، کمکى به آنها ننمایید؛ بلکه تدریستان را (حتى اگر درس بسیار مهم و مشکل باشد) انجام دهید.

6. براى دسته بندى و توجه دادن به نکات مهم از تخته سیاه یا سایر وسایل کمک آموزشى استفاده نکنید. لزومى ندارد که مطالب، دسته بندى شده و قابل به ذهن سپردن، به شاگرد عرضه شود. احتیاجى هم نیست که با ابزار جدید آموزشى، جدولها، شکلها و تصاویر لازم را به شاگردانتان ارائه کنید. همان روشهاى قدیمى آموزشى، براى رسیدن به یادگیرى مطلوب، کافى هستند.

علم نور است و معلم اول خداست. تعلیم و تعلم از آموزه‌های انبیا و اولیاست و وظیفه معلم رسیدن و رساندن به خداست. علم جویی فریضه بر مسلمان هاست و دوستداری علم و علاقه به جویندگان علم از ارزش هاست.

تعلیم هر علمی دارای بسی نکته هاست و تدریس هر درسی، آشنایی با بسی تجربه هاست. و تدریس، دانش است و عشق است و روش است و بسیاری درس هاست و بدون آن، هرچه هست پوچ است و بی بهاست.

آنچه در پی آمده، «110» قطره از یک دریاست که طبق حروف ابجد، برابر با نام مولا «علی علیه السلام‌» امیر مؤمن هاست، و برگرفته از دانش‌ها و کتاب‌ها و تجربه هاست، و همچون مشعلی در تاریکی هاست. و در هر قسمت، بسیاری از نکته‌های مهم آن در نگاشته ماست و با توجه به کلاس‌های آزاد و غیرآزاد و زمینه‌ها و شرایط ویژه هر کدام قابل اجراست.

1- شرایط تدریس

الف) شرایط زمانی تدریس

1 - برای رفتن به کلاس تاخیر نداشته باشید و از تز نادرست «نظم ما در بی نظمی ماست‌» جدا پرهیز کنید؛ زیرا چنانچه شاگردان کلاس شما 30 نفر باشند و شما 10 دقیقه تاخیر کنید، در حقیقت 300 دقیقه (5 ساعت) از وقت انسان‌ها را به هدر داده اید و این اتلاف وقت قابل جبران نیست. و نیز در موارد ضروری و غیر اختیاری بیش از 50 دقیقه تدریس نکنید، و زمان هر جلسه تدریس را درنظر داشته باشید تا با کمی یا زیادی وقت روبرو نشوید؛ یعنی درس را بموقع آغاز نمایید و بموقع نیز تمام کنید؛ زیرا بی نظمی استاد، شاگردان را نیز بی نظم می‌کند و به گفته «سعدی‌» :

اگر زباغ رعیت ملک خورد سیبی

برآورند غلامان او درخت از بیخ

2 - بین دو جلسه تدریس حد اقل 10 دقیقه استراحت کنید؛ این استراحت تاثیر بسزایی در تدریس‌های بعدی شما خواهد داشت. از استاد کهنسالی پرسیدند: «شما با این سن و سال زیاد، چگونه این همه تدریس می‌کنید؟» پاسخ داد: «من در برابر یک ساعت تدریس، یک ساعت نیز استراحت می‌کنم‌»

3 - هنگامی که خودتان در اواخر درس اعلام می‌کنید وقت درس تمام شده است، دیگر آن را ادامه ندهید، مگر آن که ادامه درس با مشورت خود شاگردان و بدون رودرواسی آنان انجام گیرد.

4 - در کلاس‌های اختیاری - تا آنجا که امکان دارد - بکوشید زمان تدریس را تغییر ندهید و درس را بدون علت ضروری تعطیل نکنید. استادی می‌گفت: «به تجربه برای من ثابت شده است که تغییر زمان کلاس و یا تعطیل کردن کوتاه مدت آن، باعث کم شدن تعداد شاگردان می‌شود‌»

5 - درس خود را با توجه به زمان پیش بینی شده و تعداد جلسات تدریس و روزهای تعطیل زمان بندی کنید تا از نظر زمانی در پایان دوره یا ترم و یا سال با مشکلی روبرو نشوید. این کار نوعی «برنامه ریزی آموزشی‌» است. استادی را می‌شناسم که همیشه با شروع درس‌ها تقویمی تهیه می‌کند و با توجه به روزهای تعطیل و تعداد جلسات، برای درس خود برنامه‌ریزی دارد.